Σαν...τον γάιδαρο του Χότζα

Του Δημήτρη Καζάκη
οικονομολόγου - αναλυτή
Μετά και τη «θετική αξιολόγηση» των ελεγκτών της τρόικας, η κυβέρνηση, μαζί με την προπαγάνδα του σύγχρονου δωσιλογισμού, κυριολεκτικά αφηνίασε. Όλα πάνε καλά!
Όλα πάνε καλά επειδή,
ύστερα από μια πρωτοφανή συμπίεση μισθών και συντάξεων, ύστερα από ένα αληθινό όργιο περικοπών που οδήγησε νοσοκομεία και άλλες ζωτικές υπηρεσίες του Δημοσίου σε καθεστώς πλήρους διάλυσης, ύστερα από μια στάση πληρωμών προς επαγγελματίες, μικρομεσαίους και εργαζόμενους με σκοπό να «εξαφανιστούν» γύρω στα 10-13 δισ. ευρώ ληξιπρόθεσμες οφειλές του Δημοσίου προς τρίτους, ύστερα από μια κατακόρυφη αύξηση της έμμεσης φορολογίας κ.λπ., το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού κατά το πρώτο εξάμηνο του 2010 εμφάνισε σημαντική μείωση.
Όσο για την οικονομία γενικά, αυτή ακολουθεί την προδιαγεγραμμένη ελεύθερη πτώση, η οποία «σηματοδοτεί τη χειρότερη ύφεση της χώρας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», όπως σχολίασαν οι «Financial Times» (5.8).
Όμως μην ανησυχείτε: «η συρρίκνωση της οικονομίας εξελίσσεται σύμφωνα με τις προβλέψεις του προγράμματος του Μαΐου», όπως μας διαβεβαίωσε το κλιμάκιο ελέγχου της τρόικας. Κι έτσι μια ολόκληρη χώρα, η οικονομία, η κοινωνία και ο λαός της έχουν βρεθεί στην ίδια ακριβώς κατάσταση με τον γάιδαρο του Ναστρεντίν Χότζα, ο οποίος, πριν ακριβώς τα τινάξει, επέδειξε εξαιρετικές επιδόσεις προσαρμογής στη... λιτότητα.
Βαθύ μυστήριο οι... τόκοι!
Τι συμβαίνει όμως στ’ αλήθεια; Στη γενική εικόνα του κρατικού προϋπολογισμού αρχίζει να αποτυπώνεται η επίδραση της βαθιάς ύφεσης που πλήττει την ελληνική οικονομία. Τα κρατικά έσοδα μειώθηκαν τον μήνα Ιούλιο κατά 6,9% σε σχέση με τον περσινό Ιούλιο, παρά την άγρια φοροεπιδρομή, αφήνοντας ερωτήματα για το κατά πόσο θα μπορέσει να πιάσει η κυβέρνηση τον στόχο του «μνημονίου».
Στον Πίνακα 1 έχουμε τα αποτελέσματα της περιόδου Ιανουαρίου - Ιουλίου, όπως επίσημα εκτιμώνται από την κυβέρνηση. Παρά την εμφανιζόμενη συνολική μείωση σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2009, τα κρατικά έσοδα αρχίζουν να υστερούν σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις για το 2010 κατά 7%, ενώ οι δαπάνες υπερβαίνουν τις προβλέψεις κατά 19%. Έτσι, ενώ το πρωτογενές έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού προβλεπόταν την περίοδο αυτή να κινείται στα 1,7 δισ. ευρώ, στην πράξη κινείται στα 10 δισ. ευρώ. Πάντα κατά την επίσημη εκτίμηση της κυβέρνησης.
Πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη ότι όλα αυτά τα στοιχεία είναι... εκτιμήσεις που εύκολα «μαγειρεύονται», όπως έχει αποδείξει η πρακτική των κυβερνήσεων εδώ και χρόνια. Έτσι είναι μάλλον περίεργο το γεγονός ότι οι δαπάνες για τόκους που εμφανίζονται ως εκτίμηση είναι σημαντικά χαμηλότερες από τις προβλεπόμενες. Ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι οι τόκοι που θα κληθεί να πληρώσει το κράτος για τα ομόλογα και τα έντοκα γραμμάτιά του είναι σημαντικά αυξημένοι λόγω της ανόδου των επιτοκίων.
Τι έγινε λοιπόν; Δεν γνώριζε η κυβέρνηση εξ αρχής τι τόκους έχει να πληρώσει αυτήν την περίοδο το κράτος ή έκανε κάποια ρύθμιση με ορισμένους από τους δανειστές μετακινώντας μέρος των τόκων σε άλλη περίοδο; Μήπως έχει αρχίσει κρυφά η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους με επιλεκτικές ρυθμίσεις προς συγκεκριμένους κατόχους ομολόγων; Στο τέλος του έτους θα φανεί.
Καταλύτης οι περικοπές
Μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για δημοσιονομικό εκτροχιασμό; Κατά τη γνώμη μας, δεν είναι αυτό το πιο σπουδαίο. Άλλωστε η κυβέρνηση και η τρόικα ξέρουν τη μηχανή. Θα δουν ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά και θα προκηρύξουν ένα νέο κύμα φοροεπιδρομών και περικοπών. Το βασικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας δεν είναι η δημοσιονομική πειθαρχία και το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού. Αντιθέτως, η πολιτική περικοπών και λιτότητας προκειμένου να περιοριστεί το κρατικό έλλειμμα, αποδεικνύεται βασικός καταλύτης για την επιδείνωση όλων των ζωτικών λειτουργιών της ελληνικής οικονομίας.
Χαρακτηριστικά, το επίσημο ΑΕΠ της χώρας σημείωσε το πρώτο τρίμηνο του 2010 μείωση 2,5% σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο του 2009. Αν το πρώτο τρίμηνο του 2009 σημείωσε αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2008 κατά 0,3%, για να εμφανίσει τελικά μείωση σε ετήσια βάση κατά 2,2% σε σχέση με το 2008, τότε η μείωση του πρώτου τριμήνου το 2010 προϊδεάζει για μια συνολική ετήσια μείωση της τάξης του 5%.
Σ’ αυτήν περίπου την εκτίμηση καταλήγει και ο «Economist», που εκτιμά ότι στο εξάμηνο η μείωση του ΑΕΠ της Ελλάδας κινείται γύρω στο 4%, για να καταλήξει στο τέλος του έτους στο -4,8%. Ενώ για το 2011 εκτιμά τη μείωση του ΑΕΠ σε 3,8%.
Διάψευση της τρόικας
Ωστόσο οι εκτιμήσεις αυτές, οι οποίες απέχουν σημαντικά από τις προβλέψεις της τρόικας για μείωση του ΑΕΠ κατά 4% το 2010 και 2,5% το 2011, θεωρούνται σήμερα μάλλον πολύ αισιόδοξες. Κι αυτό διότι το πρώτο τρίμηνο του 2010 δεν είχαν γίνει ακόμη αισθητές στην οικονομία οι τραγικές συνέπειες των πολιτικών δραστικής λιτότητας και περικοπών που επιβλήθηκαν στη χώρα από το μνημόνιο. Αυτό φαίνεται από τη δραματική επιδείνωση όλων των ζωτικών δεικτών της ελληνικής οικονομίας.
1. Η οικοδομή, ένας κλάδος που τα προηγούμενα χρόνια «σήκωσε» την ελληνική οικονομία, καταγράφει αρνητικά ρεκόρ μήνα με μήνα. Ο όγκος κτιρίων για τα οποία εκδόθηκαν νέες άδειες τους πρώτους πέντε μήνες του 2010 δείχνουν κάθετη πτώση κατά 22,4%. Τίποτε δεν δείχνει ότι μπορεί ο κλάδος να ανακάμψει έστω και προσωρινά.
2. Η βιομηχανία, όπως φαίνεται από τον Πίνακα 2, παρουσιάζει συνεχή κάμψη σε σχέση με το 2009, παρ’ ότι το 2009 συρρικνώθηκε κατά 2,9% σε σχέση με το 2008. Όμως το 2010 η συρρίκνωση της βιομηχανίας ξεπερνά κάθε προηγούμενο. Το πρώτο εξάμηνο του χρόνου παρουσίασε μείωση 5,8% σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του 2009, ενώ σε ετήσια βάση η συρρίκνωση το 2010 κινείται πάνω από 7,9%!
Το αποτέλεσμα είναι η κατακόρυφη πτώση του βαθμού αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού στη βιομηχανία, ο οποίος το 2010 κινείται γύρω στο 68,6%, όταν το 2009 ήταν 70,5%, το 2008 75,9%, το 2007 77,0% και το 2006 76,2%. Έτσι ο βαθμός αξιοποίησης έχει πλέον υποχωρήσει στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων τριών δεκαετιών. Αυτό υποδηλώνει, αφενός, μια σοβαρή υποχώρηση της παραγωγικότητας της οικονομίας και, αφετέρου, μια επίσης σοβαρή υποχώρηση των επενδύσεων στην παραγωγή. Με άλλα λόγια, τα στοιχεία υποδηλώνουν μια ταχύτατη διάλυση της όποιας παραγωγικής βάσης έχει απομείνει στη χώρα, με ρυθμούς μη αναστρέψιμους.
Ενεργειακή κατάρρευση
Η κατάσταση αυτή αποτυπώνεται όχι μόνο στη μεταποίηση, αλλά ακόμη και στον κλάδο της ενέργειας, ο οποίος σημειώνει με τη σειρά του μειώσεις - ρεκόρ. Το 2008 η παραγωγή ενέργειας μειώθηκε κατά 2,4%, το 2009 κατά 2,9%, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2010 μειώθηκε κατά 7,7% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου χρόνου και σε ετήσια βάση η μείωση της παραγωγής ενέργειας κινείται γύρω στο 5,9% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο.
Ποια οικονομία μπορεί να επεκταθεί χωρίς μια αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής ενέργειας; Και τι σημαίνει για μια οικονομία όταν ο κλάδος της ενέργειας συρρικνώνεται σε τέτοιο βαθμό; Ιδίως όταν η κατάσταση αυτή αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία σε δωδεκάμηνη βάση παρουσιάζει μείωση της τάξης του 10,6%! Ακόμη και τον Ιούνιο, οπότε για ευνόητους λόγους η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας παρουσιάζει κορύφωση, σημείωσε μείωση της τάξης του 7%.
Οι μειώσεις αυτές σηματοδοτούν, αφενός, την παραγωγική κατάρρευση της ΔΕΗ και γενικά του τομέα ενέργειας, πάνω στα ερείπια του οποίου θα επιχειρηθεί η απελευθέρωση της ενέργειας. Αφετέρου συνδέονται με σημαντική μείωση της ενεργού ζήτησης, που κυμαίνεται το πρώτο εξάμηνο του 2010 γύρω στο -6%. Αυτό ισοδυναμεί με αντίστοιχη συρρίκνωση της πραγματικής οικονομίας, μια και, χωρίς ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια, δεν μπορεί να νοηθεί πραγματική επέκταση της οικονομίας.
Αν σ’ αυτήν τη συρρίκνωση προστεθεί η μέση αύξηση του ετήσιου κόστους της οικονομίας, που μπορεί να υπολογιστεί από τον ετήσιο τιμάριθμο – τον οποίο η τρόικα εκτιμά φέτος πάνω από 4,5% –, τότε η χώρα αντιμετωπίζει μια πιθανή μείωση του ΑΕΠ της τάξης του 12% για το 2010.
Ραγδαία επιδείνωση του ΑΕΠ
Την προοπτική μιας τόσο δυσμενούς εξέλιξης φαίνεται να υποστηρίζει και η κατάσταση στις υπηρεσίες, όπως φαίνεται από τον Πίνακα 2, αλλά και η δραματική κατάσταση στο λιανεμπόριο. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο τρίμηνο του 2010, με μείωση του ΑΕΠ κατά 2,5% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009, είχαμε μια μέση άνοδο του όγκου λιανικών πωλήσεων την ίδια περίοδο κατά 5,8%. Το επόμενο τρίμηνο υπολογίζεται ότι αντί για αύξηση έχουμε μια μέση πτώση του όγκου λιανικών πωλήσεων γύρω στο 6,5%.
Αυτό – σε συνδυασμό με την κατάσταση διάλυσης της παραγωγής – σηματοδοτεί μια τόσο ραγδαία επιδείνωση του ΑΕΠ, που σίγουρα θα ξεπεράσει μια μείωση της τάξης του 5% για το εξάμηνο με πρόβλεψη για πάνω από 10% με το κλείσιμο του έτους.
Η δραματική μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, από την οποία εξαρτάται πάνω από το 70% του ΑΕΠ, καταγράφεται και στη σημαντική μείωση των εισαγωγών. Μόνο τον Ιούνιο υποχώρησαν κατά 25%, ενώ το δωδεκάμηνο Ιουλίου 2009 - Ιουνίου 2010 η συνολική αξία των εισαγωγών παρουσίασε μείωση 19,4% σε σύγκριση με το αντίστοιχο δωδεκάμηνο Ιουλίου 2008 - Ιουνίου 2009.
Η ραγδαία πτώση των εμπορευματικών εισαγωγών δεν υποδηλώνει μόνο συρρίκνωση της εγχώριας κατανάλωσης, αλλά και σοβαρή τάση συρρίκνωσης των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στην ελληνική οικονομία, κυρίως σε ό,τι αφορά τον μηχανολογικό εξοπλισμό και τις εγκαταστάσεις στην παραγωγή. Επομένως τους επόμενους μήνες είναι αναμενόμενη μια περαιτέρω επιδείνωση του δείκτη επενδύσεων στην ελληνική οικονομία.
Εφιαλτική ανεργία
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Καταρχάς σηματοδοτούν μια τόσο βαθιά ύφεση στην ελληνική οικονομία, ώστε είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς με ποιον τρόπο μπορεί να αναχαιτιστεί, από τη στιγμή που η περιοριστική πολιτική και λιτότητα αφαιρεί γύρω στο 10% από την ενεργό ζήτηση της οικονομίας κάθε χρόνο εφαρμογής της πολιτικής του μνημονίου.
Οι φλυαρίες ότι η απορρύθμιση των «κλειστών επαγγελμάτων» και η απελευθέρωση των πάντων μαζί με τις ιδιωτικοποιήσεις μπορούν να αναχαιτίσουν την ελεύθερη πτώση της οικονομίας ξεφεύγουν από το πεδίο της οικονομικής ανάλυσης και εντάσσονται είτε στη σφαίρα της οικονομικής θεολογίας της αγοράς, η οποία έτσι ή αλλιώς μας οδήγησε στο μεγάλο κραχ του 2008 και τη συνεχιζόμενη παγκόσμια κρίση, είτε στη διατεταγμένη προπαγάνδα.
Η αλήθεια είναι ότι, αν η μείωση της τάξης του 2,5% του ΑΕΠ για το πρώτο τρίμηνο του 2010 προκάλεσε ανεργία της τάξης του 11,7%, τότε μια πιθανή μείωση – ακόμη και με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς – της τάξης του 4,8% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση μπορεί να πυροδοτήσει μια ανεργία της τάξης του 22%. Ενώ προβλέπεται ταυτόχρονα μια σοβαρή μείωση της απασχόλησης στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της χώρας κατά 4% ή 5% λόγω κυρίως της αύξησης εκείνων των τμημάτων της αυτοαπασχόλησης και της μισθωτής εργασίας που καταστράφηκαν ή βρέθηκαν στην ανεργία πάνω από 12 μήνες και εγκατέλειψαν την αναζήτηση εργασίας.
Ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί κατακόρυφα τόσο από ανέργους μακράς διάρκειας όσο και από αυτοαπασχολούμενους, ελεύθερους επαγγελματίες και μικρούς επιχειρηματίες, που ήδη αντιμετωπίζουν το φάσμα της ολοκληρωτικής καταστροφής. Προς το τέλος του έτους υπολογίζεται ότι μόνο ένας στους δύο από τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό θα έχει μια κάποια πιθανότητα για απασχόληση, μισθωτή ή άλλη. Μπορεί να επιβιώσει η πλειονότητα του πληθυσμού της χώρας με απασχολούμενο έναν στους τρεις κατοίκους, και μάλιστα υπό συνθήκες απασχόλησης άκρως επισφαλείς;
Επισφαλής η Ελλάδα...
Τι γίνεται όμως με την εικόνα της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές; Μην ξεχνάμε ότι όλα αυτά γίνονται για να ανακτήσει, υποτίθεται, η Ελλάδα την αξιοπιστία της στις αγορές και να ξαναγυρίσει σ’ αυτές. Ποια είναι λοιπόν η υποδοχή των αγορών; Αυτήν μπορούμε να τη διαπιστώσουμε από τον Πίνακα 3, όπου εμφανίζεται η πορεία των ελληνικών ομολόγων από τον Οκτώβριο του 2009 έως τον Ιούνιο του 2010.
Από τον πίνακα διαπιστώνουμε ότι η εκτίναξη των επιτοκίων αγοράς των ελληνικών ομολόγων όχι μόνο δεν αναχαιτίστηκε από τον μηχανισμό στήριξης, αλλά όσο περισσότερο εφαρμόζονται οι πολιτικές προσαρμογής στο μνημόνιο τόσο περισσότερο απαγορευτικές γίνονται οι συνθήκες για προσφυγή στις αγορές. Είναι χαρακτηριστικό ότι και μετά τον Ιούνιο τα επιτόκια του 10ετούς συνεχίζουν να πετούν στα ύψη. Στα τέλη Ιουλίου είχαν διαμορφωθεί γύρω στο 10,25%, ενώ στις αρχές Αυγούστου γύρω στο 10,10%, σύμφωνα με το Bloomberg.
Οι συνθήκες αυτές έφεραν στα ελληνικά ομόλογα μεγάλες απώλειες. Έτσι την περίοδο που απεικονίζεται στον Πίνακα 3 το τριετές ομόλογο αναφοράς έχασε το 20,4% της αξίας του, το δεκαετές έχασε το 35,6% της αξίας του, ενώ το τριακονταετές έχασε το 35,1% της αξίας του. Αυτό έχει οξύνει το πρόβλημα ρευστότητας για τις εγχώριες τράπεζες, που χρησιμοποιούν τα κρατικά ομόλογα ως εγγύηση για την άντληση ρευστότητας από την ΕΚΤ. Η διαρκής υποβάθμιση των ελληνικών ομολόγων εξανάγκασε την κυβέρνηση να ενισχύσει τις τράπεζες με άλλα 25 δισ. ευρώ κρατικές εγγυήσεις προκειμένου να συνεχίσουν να αντλούν ρευστότητα από την ΕΚΤ. Ενώ δεν αποκλείεται μέχρι το φθινόπωρο να διατεθούν άλλα 25 δισ., μια και όσα δόθηκαν ίσα που αρκούν για ένα τρίμηνο.
Το αποτέλεσμα είναι ότι, όσο συνεχίζεται αυτή η πολιτική του μνημονίου και της τρόικας, η Ελλάδα γίνεται ακόμη πιο επισφαλής για τις αγορές και η άμεση πτώχευση έρχεται ακόμη πιο κοντά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δυο εκδόσεις έντοκων γραμματίων 26 και 13 εβδομάδων, που έγιναν στις 13.7 και 20.7 αντίστοιχα, προσφέρθηκαν στην αγορά αφού πρώτα είχε συμφωνηθεί ποιοι θα τα αγοράσουν από την ντόπια αγορά. Προσφορά από τις διεθνείς αγορές δεν υπήρξε.
Πρόκειται για εγχώριες τράπεζες και «ημέτερους» της κυβέρνησης που άδραξαν την ευκαιρία να κερδοσκοπήσουν με πολύ βραχυπρόθεσμη απόδοση. Η κυβέρνηση όμως είχε αρχικά προγραμματίσει και μια έκδοση έντοκου γραμματίου 52 εβδομάδων, το οποίο δεν τόλμησε να θέσει σε δημοπρασία. Κι ο λόγος είναι απλός. Δεν βρήκε κανέναν, ούτε καν τους δικούς της «ημετέρους», να ρισκάρει τα λεφτά του για έναν χρόνο. Αυτό λέει πολλά για τις προθεσμίες που υπάρχουν για την ήδη χρεοκοπημένη Ελλάδα.
ΠΙΝΑΚΕΣ

Πίνακας 1: Πορεία εκτέλεσης Κρατικού Προϋπολογισμού (εκατ. ευρώ)
		Ιανουάριος - Ιούλιος
		2009	2010*	2010**
1.	Έσοδα	26.779	27.890	30.013
2.	Πρωτογενείς Δαπάνες	42.714	37.891	31.771
3.	Πρωτογενές έλλειμμα	15.935	10.001	1.758
4.	Τόκοι	8.891	8.899	9.668
5.	Καθαρό αποτέλεσμα Π.Δ.Ε.	5.529	3.653	3.691
6.	Έλλειμμα Κ.Π.	30.355	22.553	15.116
* Εκτιμήσεις πραγματοποιήσεων ** Αρχικές Προβλέψεις Υπουργείου Οικονομικών

Πίνακας 2: Βασικοί δείκτες της ελληνικής οικονομίας (% μεταβολή έναντι αντίστοιχου μήνα το 2009)
2010	Βιομηχανική παραγωγή	Βαθμός αξιοποίησης παραγωγικού δυναμικού (%)	Όγκος λιανικών πωλήσεων	Μηνιαία έρευνα υπηρεσιών
				Κατάσταση Επιχείρησης	Ζήτηση
Ιανουάριος	-4,3	68,1	5,4	-24	-10
Φεβρουάριος	-10,0	68,7	1,4	-24	-27
Μάρτιος	-4,2	68,9	10,6	-24	-25
Απρίλιος	-6,2	69,5	-5,6	-28	-19
Μάιος	-4,9	67,6	-7,3	-39	-30
Ιούνιος	-4,5	69,8	…	-28	-20
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Πίνακας 3: Αποδόσεις ελληνικών ομολόγων διαφορετικής διάρκειας
Μήνας/έτος	10/09	11/09	12/09	1/10	2/10	3/10	4/10	5/10	6/10
Επιτόκια αγοράς ελληνικών ομολόγων σε %
3ετές	2,29	2,94	3,88	6,97	6,32	5,77	9,84	7,80	11,31
10ετές	4,66	5,83	6,22	6,98	6,64	6,48	8,93	7,74	10,45
30ετές	5,47	5,04	5,96	6,62	6,67	6,64	7,01	8,25	9,45
Τιμές τίτλων αναφοράς
3ετές	104,61	102,96	100,85	94,85	96,20	96,70	86,72	91,80	84,19
10ετές	110,19	107,06	102,15	93,27	95,56	98,25	82,50	89,70	74,56
30ετές	87,13	82,59	78,05	73,73	73,29	73,53	70,00	59,75	52,01
Μέση διαφορά απόδοσης μεταξύ ελληνικών ομολόγων και αντίστοιχων γερμανικών
10ετές	133	156	226	273	327	311	474	514	647
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος πηγη