Πλαίσιο θεσμικών ρυθμίσεων σχετικών με το διαδίκτυο

ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΕΣΕΩΝ ΤΗΣ Ν.Δ. ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ‏

Η ραγδαία ανάπτυξη του διαδικτύου, δημιουργεί πρωτόγνωρες ευκαιρίες ενημέρωσης, επικοινωνίας, εργασίας και ψυχαγωγίας. Όπως είναι φυσικό, μια τέτοια ραγδαία αλλαγή των συνθηκών της καθημερινότητας, είναι δυνατόν να αναδεικνύει καταστάσεις οι οποίες δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς από το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο.

Το διαδίκτυο είναι άναρχο από τη φύση του. Μέσα από την άναρχη φύση του διαδικτύου,

επέρχεται και κάποιου είδους ισορροπία: ο πολίτης ο οποίος νιώθει όλο και πιο ανίσχυρος απέναντι στις δομές της σύγχρονης οργανωμένης κοινωνίας και τους μηχανισμούς της εξουσίας, αποκτά –αν θέλει – φωνή και επιρροή μέσα από το διαδίκτυο.

Το γεγονός αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως απειλή : είναι στην πραγματικότητα μια ευκαιρία αναζωογόνησης της δημοκρατίας. Προϋπόθεση αποτελεί η δημιουργία ενός

σύγχρονου θεσμικού πλαισίου, για όσα τουλάχιστον ζητήματα του διαδικτύου επιδέχονται ρύθμιση στο επίπεδο της εθνικής νομοθεσίας.

Πλαίσιο θέσεων προς διαβούλευση

1. Το διαδίκτυο είναι κατ’ εξοχήν χώρος ελεύθερης έκφρασης. Σε αυτό τον χώρο θα πρέπει ο πολίτης να έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται και ανώνυμα αν το επιθυμεί. Υπάρχουν άνθρωποι που για αντικειμενικούς λόγους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να εκφράσουν επώνυμα τις θέσεις τους. Για παράδειγμα, άνθρωποι που η δημόσια έκφραση των θέσεων τους θα τους δημιουργούσε ενδεχομένως πρόβλημα στην επαγγελματική τους ζωή. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχουν το δικαίωμα να εκφράσουν τις θέσεις τους, ούτε βεβαίως ότι οι θέσεις αυτές δεν έχουν ενδιαφέρον ή χρησιμότητα για την κοινωνία. Άλλωστε η σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία βασίζεται στη μυστική ψηφοφορία. Εν πάσει περιπτώσει, κατάργηση της ανωνυμίας στο διαδίκτυο είναι αδύνατη και τεχνικά.

2. Η δυνατότητα της ανωνυμίας στο διαδίκτυο, την οποία ο νόμος προστατεύει και πρέπει να συνεχίσει να προστατεύει, είναι ενδεχόμενο να διευκολύνει την τέλεση ορισμένων αξιοποίνων πράξεων ή να μεγεθύνει τις συνέπειές τους. Πολύ συχνά στο δημόσιο διάλογο προτείνεται ως μέσο αντιμετώπισης του φαινομένου αυτού, η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του νόμου ν.2225/1994, ώστε το απόρρητο των επικοινωνιών να αίρεται και στα πλαίσια ανακρίσεων για πλημμελήματα, όπως η συκοφαντική δυσφήμιση, και όχι μόνο για κακουργήματα όπως ισχύει σήμερα. Όμως είναι βέβαιο ότι μια τέτοια ριζική αλλαγή του νόμου θα οδηγήσει σε αδυναμία εφαρμογής του, λόγω του πλήθους των μηνύσεων για συκοφαντικές δυσφημήσεις. Ενδεχομένως θα οδηγήσει παράλληλα σε περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Από την άλλη ο νόμος πρέπει με κάποιο τρόπο να αντιμετωπίσει τις ανεξέλεγκτες διαστάσεις που μπορούν να πάρουν φαινόμενα συκοφαντιών, προσβολών προσωπικότητας κλπ. στην εποχή του διαδικτύου. Ένας τρόπος θα ήταν να διευρυνθεί μεν το πεδίο εφαρμογής του ν.2225/1994, αλλά υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Για παράδειγμα, η άρση απορρήτου σε περιπτώσεις ανακρίσεων για μη κακουργηματικές πράξεις να γίνεται μόνο μετά από έγκριση Δικαστικού Συμβουλίου, το οποίο θα κρίνει τη σοβαρότητα της περιπτώσεως για την οποία διενεργείται η ανάκριση, στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων που θα διασφαλίζουν ότι δεν θα γίνεται κατάχρηση της επίκλησης του νόμου.

3. Ένα κρίσιμο ζήτημα που έχει απασχολήσει τόσο το δημόσιο διάλογο όσο και τα δικαστήρια, είναι το κατά πόσον οι διατάξεις του θεσμικού πλαισίου περί Τύπου έχουν εφαρμογή στο χώρο του διαδικτύου. Μέχρι πρόσφατα τα δικαστήρια έκριναν πως ό, τι ίσχυε για τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης ισχύει και για το διαδίκτυο. Μια πρόσφατη απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά (4980/2009) σε μήνυση κατά διαχειριστή ιστολογίου, ενδεχομένως αλλάζει τα δεδομένα αυτά, καθώς κρίνει ότι η φύση του νέου μέσου (ειδικά όσον αφορά ιστολόγια) γεννά αμφιβολίες ως προς το αν μπορεί να γίνει κατ΄αναλογίαν εφαρμογή των διατάξεων περί Τύπου. Η ίδια απόφαση διαπιστώνει «ανασφάλεια δικαίου» ως προς τα ζητήματα αυτά. Το θεσμικό κενό μπορεί να καλυφθεί με μια ρύθμιση που θα ορίζει ότι οι διατάξεις περί Τύπου θα εφαρμόζονται στα διαδικτυακά μέσα, μόνο αν αυτά είναι επαγγελματικής/επιχειρηματικής μορφής. Κι αυτό γιατί ορισμένα από τα διαδικτυακά μέσα, ειδικότερα αυτά που έχουν χαρακτήρα μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι πρωτίστως μέσα επικοινωνίας μεταξύ πολιτών, συχνά μέσα σε κλειστό σχετικά κύκλο, όπως συμβαίνει κατ’εξοχήν με μέσα της μορφής του facebook ή του twitter, αλλά και με τα προσωπικά ιστολόγια . Αυτά τα ερασιτεχνικά μέσα δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται ποινικά με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζονται επιχειρήσεις με ικανότητα μαζικής μετάδοσης μηνύματος. Ακριβώς όπως διαφορετικά αντιμετωπίζεται το αδίκημα π.χ. της προσβολής προσωπικότητας αν συντελέσθηκε σε μια συζήτηση μέσα σε ένα καφενείο, από ότι αν συντελέσθηκε μέσα από τις σελίδες μιας εφημερίδας.

4. Για την εφαρμογή των παραπάνω αρχών, κριτήρια για το αν ένα συγκεκριμένο διαδικτυακό μέσο αποτελεί επαγγελματική/επιχειρηματική δραστηριότητα του χώρου της ενημέρωσης ή ερασιτεχνικό μέσο δικτύωσης μπορούν να αποτελούν (ενδεικτικά)

τα εξής :

-  Η παρουσία διαφημίσεων

- Η μορφή της σχέσης του διαχειριστή της σελίδας με τον πάροχο διαδικτυακής υπηρεσίας (π.χ. ό,τι αναρτάται σε διεύθυνση της μορφής .gr / .eu κλπ δεν μπορεί να θεωρηθεί ερασιτεχνικό/προσωπικό ιστολόγιο)

-  Η παροχή στους χρήστες δυνατότητας παρεμβάσεων/σχολιασμού : Προϋπόθεση για να χαρακτηρισθεί ένα μέσο ερασιτεχνικό, και άρα να θεωρηθεί μέσο επικοινωνίας και όχι ειδησεογραφικό, είναι να επιτρέπει στους χρήστες να αναρτούν σχόλια, ώστε να ικανοποιείται και ο ορισμός του «μέσου κοινωνικής δικτύωσης». Το αντίστροφο ασφαλώς δεν ισχύει, δηλαδή η παρουσία σχολιασμού δεν σημαίνει ότι απαραίτητα το μέσο είναι ερασιτεχνικό, καθώς ο σχολιασμός μπορεί να υπάρχει και σε επαγγελματικά μέσα.

- Η παραγωγή περιεχομένου τέτοιου που να προϋποθέτει αποκλειστική απασχόληση ενός ή περισσοτέρων ατόμων. Η εξέταση του κριτηρίου αυτού μπορεί να βασίζεται π.χ. στον όγκο του πρωτογενούς (μη αναπαραχθέντος) περιεχομένου, στη συχνότητα των αναρτήσεων και στην ομοιογένεια του περιεχομένου.

5. Το θεσμικό πλαίσιο θα πρέπει να επιβάλλει κανόνες στους παρόχους υπηρεσίας (Internet Service Providers – ISPs) για την ονομαζόμενη «ουδετερότητα του δικτύου» (net neutrality). Θα πρέπει δηλαδή ο νόμος να επιβάλλει στις εταιρείες παροχής υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο να αντιμετωπίζουν την κίνηση των δεδομένων με ουδετερότητα, απαγορεύοντας ρητώς την παροχή προτεραιότητας οποιουδήποτε είδους σε συγκεκριμένο περιεχόμενο ή πάροχο περιεχομένου για οποιονδήποτε λόγο.Καθώς το ζήτημα αυτό βρίσκεται υπό συζήτηση διεθνώς, χωρίς να υπάρχει διαμορφωμένη συναίνεση ως προς τη θεσμική του ρύθμιση, θα πρέπει να θεσπισθεί ρητώς ότι η ΕΕΤΤ (αρμόδια ανεξάρτητη αρχή) θα δημιουργήσει ένα μηχανισμό παρακολούθησης των εξελίξεων που θα διασφαλίζει ότι η εθνική νομοθεσία θα είναι απόλυτα συγχρονισμένη με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές.

6. Το θεσμικό πλαίσιο θα πρέπει να συμπεριλάβει μέριμνα για την ασφάλεια των δεδομένων και των δικτύων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα συμπεράσματα των εργασιών του ENISA και τις βέλτιστες πρακτικές που ο οργανισμός αυτός επισημαίνει μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.

7. Το θεσμικό πλαίσιο θα πρέπει να συμπεριλάβει μέριμνα για τη διασφάλιση ασφαλούς

πλοήγησης στο διαδίκτυο, ειδικότερα μάλιστα για τα παιδιά. Ένας τρόπος για την επίτευξη του στόχου αυτή είναι η ένταξη σχετικού μαθήματος στο πρόγραμμα των σχολείων, αλλά και η θέσπιση μηχανισμού και τρόπου αξιοποίησης των ΜΚΟ που ήδη δραστηριοποιούνται προς την κατεύθυνση αυτή.

Υποστηρικτικό υλικό :

Ν. 2225/1994 Περί άρσης απορρήτου

Ν. 3471/2006 Προστασία Δεδομένων και Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών

Απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά (4980/2009)

Γνωμοδότηση Σανιδά

Απάντηση ΑΔΑΕ

ENISA country report Greece

Links : ΑΔΑΕ, ΕΕΤΤ, ENISA